Akıl (veya bilinç) insan türü için bir yara mıdır yoksa bir nimet mi?(M. Çağatay Özgür)

Öncelikle akıl nedir bunun hakkında konuşalım. Günümüzde aklın tanımı; anlayış karşısında ruhun bir bütün olarak anlama, kavrama hükme varma kapasitesidir. Kısacası akıl, birbiriyle bağlantı kurarak kıyaslayan, inceleyen düşünce ve anlama, yani kelimelerin ve kavramların manalarını bilme yeteneği demektir. Ancak milattan önceki yıllarda filozofların akıl tanımı günümüz tanımından biraz daha farklıydı. Sokrates, Platon ve Aristoteles'te akıl, aldatıcı bilgiye karşı, tutarlı ve doğru düşünce işlevi anlamına gelir. Peki akıl gerçekten nedir, akıl sadece insanlarda mı vardır, akıl sahibi olan varlıklar diğer varlıklardan üstün müdür? Akıl bizi neyin iyi ve doğru, neyin yanlış ve kötü olduğu bilgisine ulaştırır. Akıl yürütme, bir konuda yeterli düzeyde kanıt ve bilgi sahibi olduktan sonra bütün etmenleri dikkate alarak düşünüp bir sonuca ulaşma sürecidir. Peki bunu hayvanlar yapabilir mi? Hayır, hayvanlar düşünemezler, deneyimleyerek ya da doğuştan sahip olduğu dürtülerle hareket ederler örneğin köpek kendi bölgesine giren bir aslanı tehtit olarak kabul eder. Bu bölgesine giren hayvan fil, çita, kedi gibi hayvanlarda olabilir ancak bu köpek için bir şey ifade etmez bölgesini korumak için içgüdüsel olarak hırlar havlar ve saldırır. Aslanın onu tek lokmada yiyebileceğini düşünmez düşünemez içgüdüleriyle hareket eder. Bu örnek içgüdüleriyle hareket etmesinin örneğiydi, şimdide deneyimleriyle daha doğrusu koşul sonuç ile hareket etmesiyle alakalı örnek verelim. Şimdi hayvanımızı değiştirelim ve yunus balıklarından örnek verelim, sirklerde şov yapan yunusları görmüşsünüzdür. Yunus balıklarının eğitiminde yüksek voltlu elektroşoklar kullanılır. Eğitimin başlarında hata yaptıklarında istenileni yapmadıklarında elektroşok yedikleri için bir süre sonra istenileni yaparlar bunların sonunda ödül de alırlar eğer istenileni doğru yaparlarsa. İşte tam olarak bu anlattığımız koşul sonuç ilişkisidir hatalarından ders alır eğer yaparsam ödül yapmazsam elektroşok hayvanlarda işler böyle işler. Peki akıl üstünlük müdür? Akıl üstünlüktür kararlarda seçici olmak iyiyle kötüyü ayırt etmek büyük bir avantajdır. Mantık da akılla bağdaştırılabilir çünkü mantık doğruyla yanlışı ayırt etmektir, düşünmektir. Mantık ilk zamanlarında felsefenin bir dalı iken sonradan kendi başına bir ihtisas alanı olmuştur. İnsanlardan başka bir canlıda, insanlar gibi bir akıl daha keşfedilmemiştir. Sadece bildiğimiz kadarıyla yorum yaparsak, evet insanlardaki akıl insanı diğer varlıklardan üstün yapar.

Yazar: Mehmet Çağatay, 65